Zawierając umowę sprzedaży, czy umowę w zlecania wykonania pewnych usług przedsiębiorcy zastrzegają w umowie, że przy jej zawarciu druga strona będzie zobowiązana wpłacić zadatek lub zaliczkę. Zauważalna od dawna stała się tendencja do braku rozróżnienia tych dwóch instytucji. Chodzi o pewne ugruntowane w społecznej świadomości przekonanie, że instytucje te są tożsame, a słowa je wyrażające stanowią synonimy.

Jak wygląda sytuacja?

Zarówno zadatek jak i zaliczka polegają na wpłacie pewnej sumy pieniężnej przy zawieraniu określonej umowy, jednakże zarówno cel jak i skutki prawne owych instytucji są odmienne.

Zadatek uregulowany został w art. 394 k.c. i w swojej istocie jest zabezpieczeniem interesu stron umowy w przypadku gdy dojdzie do sytuacji jej niewykonania przez jedną z nich. Stanowi szczególną sankcję za niewykonanie umowy a także, na co wskazuje Sąd Najwyższy ma na celu dyscyplinowanie obu stron umowy do jej wykonania (IV CKN 672/00).

Skutki prawne związane z wręczeniem zadatku mogą być trojakie: po pierwsze w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron powstaje uprawnienie drugiej strony do odstąpienia od umowy bez konieczności wcześniejszego wyznaczania osobie niewykonującej- terminu do jej wykonania. W takiej sytuacji osoba, która odstępuje od umowy ma prawo zadatek zachować. Jeżeli jednak osoba taka była stroną umowy, która była zobowiązana zadatek taki wręczyć, może w przypadku niewykonania umowy przez drugą ze stron żądać sumy dwukrotnie wyższej. Możliwość odstąpienia od umowy i zatrzymania zadatku jak i żądanie sumy dwukrotnie wyższej nie ma racji bytu gdy niewykonanie umowy nastąpiło z takich przyczyn za które nie można żadnej ze stron przypisać odpowiedzialności lub odpowiedzialność tę ponoszą obie strony. Druga sytuacja dotyczy wykonania umowy. W takiej sytuacji zadatek jest zaliczany na rzecz świadczenia strony która go wręczyła. Po trzecie natomiast w przypadku rozwiązania umowy zadatek zostaje zwrócony.

Zaliczka natomiast nie znajduje konkretnego uregulowania w przepisach prawa, a wywodzona jest z ogólnych przepisów o umowach wzajemnych. Stanowi kwotę, która wpłacana jest na poczet przyszłego świadczenia, tj. wyraża część ceny, za dany produkt lub usługę (w takim stanie zaliczka przypomina zadatek, który również w razie wykonania umowy zaliczany jest na poczet świadczenia). W sytuacji rozwiązania umowy zaliczka podlega zwrotowi, co więcej w razie niewykonania umowy druga strona nie ma prawa zatrzymania zaliczki ani żądania kwoty dwukrotnie wyższej. Innymi słowy, wskazywane powyżej skutki prawne związane z zadatkiem nie mają zastosowania do zaliczki.

Wpłaconą kwotę uznaje się za zaliczkę jeżeli z umowy między stronami wynika, że wpłata ma taki charakter, w innym przypadku mamy do czynienia z zadatkiem.